HISTORIA – Sanktuarium Matki Bożej
Królowej Nieba i Ziemi w Jaśliskach
Beskid Niski położony w południowo-wschodniej Polsce nad rzeką Jasiołką związany jest z wielowiekową tradycją i wsią Jaśliska. Jej początków niektórzy dopatrują się już za czasów króla Kazimierza Wielkiego. Nazwa owej miejscowości na przestrzeni setek lat ulegała ciągłym zmianą. Początkowo wioska nosiła nazwę Honstath lub Hohststh co można by przetłumaczyć jako Wysszokie mesto. Obecna nazwa związana jest prawdopodobnie z płynącą przez tą miejscowość rzeką Jasiołką. Rok 1366 jest uważany za datę powstania miasteczka Jaśliska poprzez uzyskanie aktu lokacyjnego wydanego w Opatowcu na rzecz Jana Henselina, któremu pozwolono założyć miasto na prawie magdeburskim. Warto też wspomnieć jako ciekawostkę, że Jaśliska jako miasto posiadły prawo miecza czyli istniała tutaj ława sądowa, która mogła wydawać wyroki śmierci. Rok 1476 związany był z konfliktem między królem Kazimierzem a królem węgierskim Maciejem Korwinem co przyczyniło się w wielu miastach na Podkarpaciu do śmierci ludzi i ogromnych zniszczeń oraz podpaleń. Należy również wspomnieć, że miejscowość Jaśliska podlegała wówczas pod władzę księży biskupów z Przemyśla. Wiązało się to z tym, że biskupi zabiegali aby to miasto było rzymskokatolickie. Biskup Pstrokoński wydał w 1608 roku dekret, według którego Żydzi nie mieli prawa do dzierżawy ziemi, placów, domów a pozwolenie na handel obowiązywał tylko w dni targów i jarmarków. Również grekokatolicy nie mogli się osiedlać w tym mieście.
Najazd szwedzki na Polskę w 1655 roku nie ominął miasteczka w Beskidzie. Jaśliska zostały oblężone przez wojska Rakoczego a mury obronne zostały w dużej mierze wówczas zniszczone. Miejscowej ludności udało się odeprzeć atak a na pamiątkę zwycięstwa postawiono pomnik z datą 1659. Historia miasta Jaśliska związana jest również z własnym herbem.
Historia kościoła
W miejscowości Jaśliska, która była miastem biskupim nie mogło zabraknąć kościoła rzymskokatolickiego. Pierwszy zbudowany kościół w tej miejscowości był drewniany, kryty gontem, pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Brakuje dokładnych danych odnośnie roku budowy i konsekracji kościoła. Należy przypuszczać że świątynia została wzniesiono około 1370 r. W XV wieku dobudowano zakrystię z kamieni wydobytych z pobliskiej rzeki. Jest to obecnie najstarsza pozostała część z pierwotnego kościoła. W roku 1519 za czasów biskupa Piotra Tomickiego przeprowadzono jego gruntowny remont. Wewnątrz znajdowały się wówczas trzy ołtarze. Ołtarz główny poświęcony był Matce Bożej. Ołtarz boczy od strony południowej zajmował św. Mikołaj, a od strony północnej ołtarz dedykowany był św. Katarzynie.
Wraz z rozwojem miasta i zwiększającej się liczbie wiernych mały kościół potrzebował rozbudowy. W latach 1724-1732 w Jaśliskach dzięki ludności i Kurii Przemyskiej stanął nowy piękny kościół z miejscowego kamienia. Jego głównym fundatorem był biskup Aleksander Antoni Fredro. Kościół pw. św. Katarzyny wykonany był w stylu późnobarokowym. Kolejnej konserwacji świątyni dokonano w 1756 roku a na przełomie XIX i XX wieku kościół dodatkowo rozbudowano. Podczas tej przebudowy połączone ze sobą zostały nawa i dzwonnica. Stropy zostały zastąpione sklepieniami z pięknymi gzymsami. Sklepienia wykonane zostały metodą krzyżową na gurtach. Dzwonnica posiadała wtedy trzy dzwony „Urban” z 1601 r., „Jan” z 1656 r. i „Maria”. Ten ostatni prawdopodobnie był najstarszym dzwonem, którego dalsze losy niestety nie są znane. W 1904 r. odlano nowy dzwon o takiej samej nazwie „Maria”. Najstarszy dzwon zasponsorowany został przez proboszcza Mikołaja. W 1912 r. nastąpiła rozbudowa późnobarokowego kościoła, która trwała kilka lat. Wtedy pewnym przekształceniom uległy ołtarze w bocznych kaplicach z 1700 r. Do ołtarza głównego dołożono dwie figury świętych św. Piotr i św. Pawła. Niektóre obrazy i feretrony zostały przemalowane przez miejscowego artystę Michała Bogdańskiego, który był uczniem samego Jana Matejki.
10 czerwca 1997 r. w Krośnie na oczach kardynałów, metropolitów, arcybiskupów, biskupów dwu obrządków, wielkiej rzeszy duchowieństwa i około 700 tysięcznego tłumu wiernych Jan Paweł II dokonał koronacji Matki Bożej Królowej Nieba i Ziemi papieskimi koronami. Sam proboszcz, który doprowadził do koronacji nie był w orszaku papieskim.
Pozostał w tłumie z wiernymi. Przy ołtarzu reprezentował go rodak jaśliski ks. dr Stanisław Marczak. Po koronacji Matka Boża w swym cudownym obrazie odwiedziła ważniejsze ośrodki w regionie, aby w dniu 3I sierpnia powrócić w akcie uroczystej intronizacji do „swego domu”. Uroczystościom intronizacyjnym przewodniczył kard. Franciszek Macharski. Uczestniczyli w nich również abp Józef Michalik, biskupi: Stefan Moskwa, Bolesław Taborski, Kazimierz Nycz oraz około 70 kapłanów. Przybyło kilka tysięcy wiernych z Polski i ze Słowacji. Papieska koronacja słynącego obrazu Matki Bożej Królowej Nieba i Ziemi sprawiła, że kościół urósł do rangi sanktuarium maryjnego.
WNĘTRZE KOŚCIOŁA
Prezbiterium
Już od drzwi wejściowych zwraca uwagę późno barowy ołtarz umieszczony w prezbiterium
Ołtarz główny
Jego powstanie datuje się na wiek XVIII. Wykonany w stylu późnobarokowym, trójkondygnacjowy, jednoprzęsłowy z bramkami w stylu rokoka i regencji. Posiada sześć kolumn z ażurowymi zwieńczeniami. Centralne miejsce zajmuje obraz z 1634 r. z Matką Boską z Dzieciątkiem tytułowaną jako „Pani Jaśliska – Królowa Nieba i Ziemi”. Obraz namalowany został na desce a sygnowany przez Petrusa Raphaela Burnatowicza z Brzozowa. Prawdopodobnie obraz został namalowany dużo wcześniej a Burnatowicz jedynie go odnowił. Miejscowe przekazy podkreślają, że obraz dotarł do nich ze Słowacji lub Węgier, ponieważ tam Husyci niszczyli wszystkie obrazy religijne a zwłaszcza wizerunki Matki Bożej. Chcąc ratować obrazy zakonnicy i lud chowali obrazy i uciekali z nimi do Polski, stąd często noszą one określenie obrazy uchodzące. Jak głosi legenda obecny obraz Matki Bożej dotarł do Jaślisk do kaplicy na Łamańcach a gdy jego kult poprzez cudowne uzdrowienia wzrastał został przeniesiony on do kościoła. Na obrazie Maryja przedstawiona jest w pozycji siedzącej z twarzą zwróconą w stronę Dzieciątka Jezus, które jest podtrzymywane lewą ręką. W prawej dłoni trzyma berło symbol władzy królewskiej. Na głowie ma koronę, pod którą znajdują się długie brązowe włosy opadające na ramiona. Ubrana jest w suknię czerwoną, przepasaną złotym paskiem. Suknię pokrywa płaszcz niebieski spięty pod szyją złotą broszką. Brzeg płaszcza ozdobiony jest haftem. Twarz Maryi jest owalna, nos prosty. Na uwagę zasługuje również prawe ucho, które jest nastawione aby wysłuchiwać prośby ludzi i ich problemy czy radości. Jest to Maryja słuchająca. Dzieciątko Jezus zwrócone jest w stronę swojej Matki. Prawą ręką błogosławi świat i pielgrzymów przybywających do sanktuarium. Obecny obraz był kilkakrotnie przemalowany. Obraz codziennie jest odsłaniany przed pierwszą Mszą świętą a zasuwany po ostatniej Mszy wieczornej. Na zasuwie znajduje się patronka kościoła czyli św. Katarzyna Aleksandryjska. Święta Katarzyna jako dziewica i męczennica przedstawiona jest ze swoimi atrybutami i narzędziami zbrodni męczeńskiej w postawie stojącej spoglądając ku niebu jako miejscu swojego przeznaczenia. Odziana jest w długą suknię i płaszcz. Na głowie ma koronę a w prawej ręce palmę męczeństwa. Lewą ręką podtrzymuje płaszcz. Tło przedstawia błękitne niebo z główkami aniołów oraz kołem i sceną ścięcia. Jest to obraz olej na płótnie z ok. 1700 r. Powyżej obrazu w przyczółku znajduję się obraz Serce Gorejące w formie owalu w poziomie. Serce jest oplecione koroną cierniową z płomieniami ognia i krzyżem. Po bokach są ręce ze stygmatami z około 1750 r. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się Trójca Przenajświętsza – z lewej strony jest Bóg Ojciec ukazany jako starzec z brodą, po prawej jest Chrystus z krzyżem a nad nimi jest wzlatująca Gołębica symbol Ducha Świętego z 1750 r. Na bokach ołtarza ulokowane są rzeźby św. Piotra z kluczem i św. Pawła z mieczem oraz księgą pochodzące z około 1912 r. U podstawy ołtarza znajduje się wzorzyste antepedium.
Przy ołtarzu znajdują się również relikwiarze następujących świętych: Katarzyny, Tekli, Jana z Dukli.
Przy prezbiterium znajdują się dwie boczne kaplice. Wschodnia kaplica poświęcona jest Matce Bożej Różańcowej, zachodnia natomiast św. Annie.
Na ścianie prezbiterium po lewej stronie na znajduje się również obraz Matki Bożej Bolesnej, który dawniej pełnił rolę zasuwy głównego obrazu. Jest to obraz tupu Pieta. Na tle krajobrazu, w centrum widnieje Matka Boża trzymająca na swoich kolanach martwe ciało Chrystusa zdjęte z krzyża. Z lewej strony przy drabinie widać Józefa z Arymatei. Przy nim dwie kobiety, a po przeciwnej stronie u dołu jest św. Magdalena, św. Jan Ewangelista i Nikodem ubrani w szaty antyczne. Przez poziomą belkę przewieszona jest tkanina. Jest to obraz malowany olejem na płótnie z 1 poł. XIX w. Po prawej i lewej stronie można też zobaczyć sukienki na obraz oraz wota.
Boczne kaplice
W bocznych kaplicach znajdują się dwa późnobarokowe ołtarze z około 1700 r. , które zostały przerobione około 1912 r. W kaplicach warto zwrócić również uwagę na dwa feretrony w kształcie ronda z 3 ćw. XVII w. Obustronne obrazy ściśle związane z ażurowymi ramami cechuje oryginalność i artyzm. Ażurowe ramy sugerują jedną formą drzewa oplatające plakietki ze scenami z życia Marii i Jezusa, z drugiej zaś prezentują krzew winnej latorośli.
Feretron z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Madonna odziana jest w długa suknię i płaszcz, w koronie na głowie, z Dzieciątkiem trzymanym na lewym przedramieniu. Rzeźba ustawiona jest na skrzynkowym postumencie ozdobionym malowaną wicią roślinną. Feretron pochodzi z lat 20 XX wieku.
Kaplica – Matki Bożej Różańcowej
W tej kaplicy zachowane jest malowidło na południowej ścianie przedstawiające „Opłakiwanie Chrystusa”. Malowidło przedstawia Matkę Bożą podtrzymującą ciało Chrystusa oraz Marię Magdalenę u jej stóp. Wykonane ono zostało prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku w estetyce późnego baroku. Jest to jedyne zachowane malowidło figuralne we wnętrzu kościoła, stanowiące pozostałość po monumentalnej polichromii zdobiącej ściany świątyni. Dzieło wykonane jest techniką klejową na tynku.
W centrum ołtarza znajduje się obraz Matki Bożej Różańcowej – Maryja zasiada na obłokach jako królowa z Dzieciątkiem przy lewym boku, podając róże św. Dominikowi i św. Katarzynie klęczącym w strefie ziemskiej. Święci są w strojach dominikańskich.
Kaplica – św. Anny
Znajdujący się tam ołtarz jest trójkondygnacyjny, jednoprzęsłowy. Pochodzi z 1700 r. a przerobiony została w 1912 r. Obraz główny w ołtarzu przedstawia św. Annę Samotrzeć w postawie siedzącej na obłokach chmur. Po prawej stronie znajduje się św. Anna trzymająca Dzieciątko Jezus, po lewej stronie jest Maryja, która podtrzymuje Jezusa. Ubrana w szaty mocno drapowane, antyczne. Powyżej ukazany jest Duch Święty jako wzlatująca gołębica.
Znajduje się tam również obraz Najświętszego Serca Maryi – Matka Boża rękami wskazuje na serce gorejące na piersiach. Ubrana jest w szaty bogato drapowane.
Nawa
W nawie na szczególną uwagę zasługują ołtarze boczne oraz 14 stacji drogi krzyżowej.
Wysoki artyzm rzeźbiarski cechuje krucyfiks z 2 poł. XVIII w. na drzewcu krzyża z łuku tęczowego. Tęcza posiada kształt półkolisty na której znajduje się barokowy krucyfiks z pierwszej połowy XVII wieku a u stóp krzyża znajduje się kartusz z napisem. Ściany w kościele są pomalowane przez M. Bogdańskiego z pocz. XX wieku.
Kropielnica
Przy bocznym wejściu do nawy znajduje się kropielnica. Wykonana została z czarnego marmuru na wzór dwóch XVIII- wiecznych kropielnic zawieszonych w kruchcie. Pięcioboczna czara dołem zakończona jest półkoliście z szyszką z marmuru.
Z tyłu nawy znajdują się dwa konfesjonały z 1912 r.
Ołtarze boczne
Ołtarze boczne wykonane zostały w stylu rokoko i są jednokondygnacyjne ze zwieńczeniem. U szczytu ołtarzy znajdują się aniołki. Zwieńczenia tworzy rokokowy kartusz.
W lewym ołtarzu znajduje się obraz św. Jana Nepomucena w stroju kapłańskim z prawą ręką uniesioną ku górze. U stóp znajduje się sęp. Święty siedzi obok anioła z biretem. Ponad nimi unosi się anioł z palmą męczeństwa i wieńcem. Znajdują się oni na tle krajobrazu z mostem. Obraz ten stanowi połączenie malarstwa sztalugowego z rzemiosłem artystycznym. Ciało świętego w partiach szat przesłania płaskorzeźbiona koszulka z późnego baroku, która jest złocona i srebrzona. Znajduje się tam również obraz Serca Jezusowego. Powyżej umieszczony jest obraz św. Antoniego Padewskiego pochylonego nad księgą, lewą ręką obejmującego stopy Dzieciątka, nad głową Jezusa promienista aureola trzymająca krzyż.
W prawym ołtarzu umieszczono obraz św. Tekli, który namalowany jest w duchu rokoka. Święta ukazana jest w swobodnej pozie z krzyżem w prawej ręce i palmą męczeństwa w lewej, w mocno drapowanym płaszczu, oplatającym jej ciało na wzór lwowskich rzeźb rokokowych. U jej stóp znajdują się dwa lwy a w tle obecna architektura tamtego czasu. W górnej części obrazu znajduje się ważna informacja świadcząca o niezwykłym wydarzeniu 1771 r. Brzmi ona następująco: Ten obraz będący na ścianie plebanii/ po spaleniu oneyże nienaruszony w / ogniu znaleziony został. Obraz pochodzi z około 1700 r. Drugim głównym obrazem tego ołtarza jest obraz św. Rodziny.
W zwieńczeniu ołtarza ukazany jest św. Wojciech. Przedstawiony jest jako starzec w białym stroju zakonnym, na głowie ma infułę z prawą dłonią na piersi, w lewej trzyma wiosło i włócznię.
Ambona
Aby wejść na ambonę potrzeba udać się do kaplicy Matki Bożej Różańcowej, na którą wiodą schodki kamienne wykute w murze. Pochodzi ona z połowy XVIII w (ok. 1750 r). Ozdobiona jest ornamentacją w stylu regencji i rokoka. Korpus ambony ozdobiony jest czteroma wolutami. U góry ambony znajduje się baldachim z lebrekonem zwieńczony trzema wazonami i tablicami z Przykazaniami Bożymi.
Chór
Chór muzyczny stanowi prospekt organowy 10-głosowy z późnego baroku. Jego powstanie datuje się na około 1720 r. Piszczałki ujęte są w trzy oddzielne wiązki, z których środkowa jest wyższa. Podczas remontu w 1912 r. główne drzwi frontowe do kościoła zostały przeniesione i zamontowane w wejściu na chór, gdzie znajdują się aż po dzień dzisiejszy. Należy przypuszczać, że powstały one w XIX wieku.
Chrzcielnica
Pochodzi prawdopodobnie z XVIII wieku. Ma puklowaną czarę i pokrywę. Jest wykonana w formie kielicha. Stopa 8-boczna, tulipanowata. Pokrywa stożkowata z krzyżem.
Droga krzyżowa
Obrazy drogi krzyżowej zostały namalowane przez Michała Bogdańskiego w 1929 r. Ramy neorenesansowe do obrazów wykonane zostały przez Antoniego, Jana, Pawła i Tomasza Zielonków.
Zakrystia
Obecnie w zakrystii po prawej stronie prezbiterium znajduje się obraz św. Franciszka. Klęczy On u podnóża góry otrzymując stygmaty. Z ran Chrystusa wypływają promienie, które powodują stygmatyzacje. Pochodzi on z ok. XIX w.
Krypty
Pod kościołem oraz kaplicą MB Różańcowej znajdują się sklepione krypty.
Stara Plebania
Plebania jest usytułowana frontem na wschód i tworzy rzut w kształcie litery H. Zewnątrz jest otynkowana. Jest to budynek parterowy częściowo podpiwniczony. Okna znajdują się w profilowanych obramieniach. Dach jest czterospadowy pokryty blachą. Stara plebania uległa pożarowi w latach 1771-1772. W 1912 r. plebania poddana została gruntownej renowacji.
W starej plebani znajduje się trzecia sukienka do obrazu. Ozdobiona jest motywem kwiatów i ornamentami w stylu regencji z promienistymi nimbami przy twarzach postaci. Jest też korona nad głową Jezusa. Przedmioty pochodzą z 1 ćw. XVIII w.
Wśród wielu zabytków na uwagę zasługuje również zbiór ksiąg liturgicznych, wśród których najstarsza pozycja pochodzi 1725 r. Księgi te są spisane w różnych językach. Niektóre księgi oprawiane są w skórę, inne są tłoczone, inne zaś papierowe. Teksty niektórych są wzbogacane grafikami, bądź zapisami nutowymi. Unikatowym i zasługującym na uwagę jest również egzemplarz rękopisu Tory spisanej na papirusie pochodzący z XIX wieku. Rękopis spisany jest w języku hebrajskim w sześciu kolumnach. Wśród eksponatów znajdują się także Mszały Rzymskie w języku łacińskim z grafikami i oprawą skórzaną, tłoczoną i złoconą z krzyżem łacińskim po środku z 1862 r. Drugi Mszał pochodzi 1903 r., a trzeci z 1925 r. Są też księgi liturgiczne z 1725 r. aut. Bellarmini oraz księga aut. Alexandro Sigismundo z XVIII w. Jest też księga liturgiczna w języku niemieckim z 1814 r.
Na plebani możemy podziwiać również zachowane piękne obrazy, feretrony czy też ornaty służące niegdyś w posłudze liturgicznej:
Feretron św. Anny nauczającej Marię – dwustronny o formie tonda; awers
z przedstawieniem Św. Anny nauczającej Marię; na rewersie Św. Katarzyna i Św. Tekla
z atrybutami. Rama w kształcie winnego grona oplatającego obrazy. Pochodzi z pocz. XX w.
Obraz św. Teresa od Dzieciątka Jezus – przedstawia świętą trzymającą krucyfiks ozdobiony różami, ubrana w strój karmelitanki. Pochodzi z około lat 20 XX w.
Obraz Święta Rodzina – przedstawia Matkę Bożą siedzącą lewym bokiem do widza, z prawej strony trzyma stojące Dzieciątko Jezus z kwiatem lilii, podtrzymywanym też przez stojącego z tyłu św. Józefa. Ujęci są na tle krajobrazu z architekturą. Obraz pochodzi z 1920 r.
Obraz Uwolnienie św. Piotra – przedstawia leżącego na posadzce celi więziennej Świętego, budzonego przez anioła wzlatującego w obłokach; w prawym narożu widoczna otwarta księga, dzban, łańcuch. Sygnowany przez J. Bukowczyk 1892 r.
Rzeźba Chrystus Zmartwychwstały – Zbawiciel przedstawiony w kontrapoście, okryty płaszczem przewieszonym na lewej ręce z prawą uniesiona ku górze. Pochodzi z początku XX w.
Ornat czerwony – skrzypcowy, odmiany rzymskiej, część przednia i tylna zdobione trzema wiciami roślinnymi z dużymi kwiatami, galony złote, haft płaski z ok. 1700 r.
Ornat biały – skrzypcowy, odmiany rzymskiej, część przednia i tylna zdobione trzema wiciami roślinnymi z czerwonymi kwiatami, galony złote, haft płaski z XIX w.
Obraz Adoracja Dzieciatka Jezus – o formie prostokąta z uszkami, w centrum Dzieciatko Jezus pokazane w całej postaci, z prawa ręką w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma kulę. Stoi pośrodku monogramu IHS, w otoczeniu adorujących czterech aniołów, na tle rozwartych obłoków chmur z około XVII w.